Kulczyk mozambijski (czasami niepoprawnie "mozambicki") (Serinus mozambicus) – gatunek małego ptaka z rodziny łuszczaków (Fringillidae). Występuje w północnej części południowej Afryki, w "pasku" biegnącym poziomo przez środek Afryki, w pozostałych miejscach jest nieregularnie rozmieszczony, "wyspiarsko" (patrz strzałki na mapce). Jego biotop to otwarte lasy i pola uprawne. Nie jest zagrożony, ale od 1985 r. ponad 2 600 000 dzikiego ptactwa zostało zarejestrowanych w handlu międzynarodowym. Wyróżnia się 11 podgatunków.

Taksonomia

Został opisany przez Phillipa Ludwiga Statiusa Müllera w roku 1766. Nazwa rodzajowa serinus pochodzi od słowa serin. Oznacza ono w języku angielskim i j. francuskim po prostu kulczyka. W dawnej łacinie słowa serenus i sereni znaczyły "pogodny, wesoły". Nazwa gatunkowa – mozambicus – odnosi się do jednego z krajów, w którym występuje, Mozambiku. Polska nazwa gatunkowa również odnosi się do tego kraju.

Morfologia

Hybryda kulczyka mozambijskiego i kanarka; widać różnice zwłaszcza na głowie

Jest to mały ptak, mierzący od 11-13 cm długości, czyli jest nieznacznie mniejszy od wróbla domowego (Passer domesticus). Rozpiętość skrzydeł to 21.5 centymetrów, a waga 8,50-17,10 gram. Występuje niezbyt wyraźny dymorfizm płciowy. Wierzch ciała oliwkowozielony, lotki ciemnoszare z brudnożółtymi brzegami. Sterówki również ciemnoszare z brudnożółtymi brzegami. Pokrywy podogonowe, brzuch i pierś żółte. Głowa szara, brew i pasek przyżuchwowy żółte. Samice mają na szyi szary pasek, łączący końce "wąsów". Dziób jest szary, dolna część jaśniejsza. Nogi są różowe. Od europejskiego kulczyka różni się bardziej kontrastowym wzorem na głowie i lotkach oraz jednolicie żółtym brzuchem bez pasów.

Młode kulczyki mozambijskie mają żuchwę (dolną część dzioba) różową. Ich wzór na głowie jest nieco rozmyty, sterówki i lotki krótsze. Głowa jest jaśniejsza niż u dorosłych. Poza tym nie różnią się od nich. Bardzo młode pisklęta są pokryte szarym puchem.

Długość życia

Śmiertelność roczna wynosi ok. 65%. Średnia długość życia w niewoli wynosi 8 lat, a w naturze tylko 2,5. Rekordowa długość życia w niewoli wynosiła 16,5 roku.

Zasięg występowania

Zasięg występowania szacuje się na ok. 3 880 000 km².Zasiedla całą Afrykę, za wyjątkiem pustyni Sahary, suchych regionów Afryki Południowej i tropikalnych lasów deszczowych w Kongo.

Kraje, jakie zamieszkuje to: Mauretania, Gwinea, Liberia, Mali, Wybrzeże Kości Słoniowej, Burkina Faso, Ghana, Togo, Benin, Nigeria, Kamerun, Czad, Republika Środkowoafrykańska, Sudan, Erytrea, Etiopia, Kongo, Zair, Uganda, Kenia, Ruanda, Burundi, Tanzania, Angola, Zambia, Malawi, Mozambik, Zimbabwe i Botswana. Z powodzeniem przyjął się także na Hawajach, w Portoryko, na Wyspach Świętego Tomasza, w Mauritius i w Reunion.

Preferuje otwarte lasy i łąki poniżej 2300 m, ale może być również w wielu innych biotopach. Są to nadbrzeżne zarośla, namorzyny oraz wydmy. Rzadko mieszkają w lasach tropikalnych i suchych obszarach. Często można je spotkać na ziemiach uprawnych, gdzie korzystają z obfitych plonów sorga, proso i ziaren innych zbóż.

Lęgi

Trzy pisklęta w gnieździe; prawdopodobnie wykonanym częściowo przez człowieka

Wyprowadza lęgi w porze deszczowej. Pary są monogamiczne. Para zazwyczaj broni swego terytorium przed innymi kulczykami, choć czasami kilka par zakłada gniazda na tym samym drzewie. Obydwa ptaki zbierają materiał roślinny głównie trawy. Gniazdo jest umieszczone 1–6 metrów nad ziemią, w rozwidleniu gałązek. W jego budowie uczestniczy tylko samica, zwykle jest zamaskowane roślinnością. Samica składa od 2 do 5 jaj, zwykle 3. Znosi jedno dziennie, zaczyna wysiadywać zwykle od ostatniego lub od drugiego. Inkubacja trwa ok. 13 dni i wykonuje ją tylko samiczka. Młode przebywają w gnieździe 18 do 24 dni, usamodzielniają się po sześciu tygodniach.