Pliszka żółta, wolarka (Motacilla flava) – mały ptak z rodziny pliszkowatych.

Występowanie

Zamieszkuje większość Eurazji po Kamczatkę i Sachalin, północną Afrykę oraz Alaskę. Wędruje na dalekie dystanse, przeloty od marca do maja i od sierpnia do października. Zimuje nad Morzem Śródziemnym, a nawet bardziej na południu - w sawannowej Afryce. Wschodnie podgatunki swe zimowiska mają w południowej Azji i Indiach. W Europe Środkowej spotkać można około 7 podgatunków tej pliszki.

W Polsce średnio licznie lęgowy na niżu jest podgatunek M. flava flava, poza tym podczas przelotów pojawiają się też ptaki z innych podgatunków: thunbergi, feldegg, iberiae i flavissima^[3]. 3 z nich mają charakter przelotny i nie wyprowadzają lęgów. W górach występuje do wysokości kilkuset metrów. Licznie zasiedla Wielkopolskę, Podlasie i Mazowsze^[4]. Często ustępuje tu w swoich siedliskach tylko skowronkom. W czasie wiosennych przelotów, od końca marca do połowy maja, w Zatoce Gdańskiej obserwuje się skupienia ptaków liczące tysiące i więcej osobników. W trakcie jesiennych migracji pojawiają się od sierpnia do końca października. To wtedy w niektórych miejscach w kraju można natknąć się na największe koncentracje pliszki na masowych noclegowiskach - liczy się tam setki, a nawet tysiące sztuk. Wyjątkowe obserwacje migrujących osobników zdarzają się jeszcze w grudniu. Pojedyncze (bardzo rzadkie) stwierdzenia ptaków zimujących pochodzą głównie z południa Polski.

Podgatunki

Dorosły samiec podgatunku M. f. flava

Dorosły samiec pliszki złotawej - podgatunku M. f. flavissima

Prawdopodobnie samica podgatunku M. f. thunbergi lub plexa

Dorosły samiec podgatunku M. f. beema

Dorosła samica pliszki białobrodej - podgatunku M. f. melanogrisea

Samiec pliszki czarnogłowej
x

Samica pliszki czarnogłowej

Szerokie rozprzestrzenienie się ptaka spowodowało powstanie wielu podgatunków. Różnice między nimi są widoczne głównie w ubarwieniu głów samców. Samice i młode poszczególnych podgatunków są względem siebie prawie identyczne. Wyróżnia się następujące podgatunki:

• M. flava flava - zamieszkuje środkową Europę i Azję Środkową. Wierzch głowy ciemnopopielaty, bok głowy ciemnoszary, jasna, biała i długa brew nad okiem, oliwkowozielony grzbiet i skrzydła oraz żółte podgardle. Samica ma jaśniejsze upierzenie, białawe podgardle i żółtawoszarą głowę bez wyraźnej brwi nad okiem. Młode osobniki są płowożółte z ciemnymi plamami na podgardlu, które tworzą niepełny "naszyjnik".
• M. flava iberiae - zamieszkuje południowo-zachodnią Europę, głównie Półwysep Iberyjski oraz południową Francję, i północno-zachodnią Afrykę. Wierzch głowy ciemnopopielaty, bok głowy czarny, jasna i wąska brew oraz białe podgardle. Samice ubarwieniem przypominają podgatunki M. flava flava i M. flava cinereocapilla.
• M. flava beema - wierzch głowy popielaty, jasna i długa brew, ciemna smuga przez oko, białe podgardle.
• pliszka apenińska M. flava cinereocapilla - zamieszkuje południową Europę na Półwyspie Apenińskim, na północ od Apeninów. Wierzch głowy popielaty, bok głowy czarniawy (ale nie czarny), brak brwi, białe podgardle.
• pliszka tundrowa M. flava thunbergi - zamieszkuje północną Europę (Skandynawia). Zasięg tego podgatunku kończy się na rzece Ob. Wierzch głowy ciemnopopielaty, bok głowy (policzek) czarny oddzielony poniżej białym wąsem od żółtego podgardla.
• pliszka czarnogłowa M. flava feldeggi - zamieszkuje Bałkany i zachodnią Azję - Turcję i Kaukaz. Wierzch i bok głowy czarny, brak brwi, żółte podgardle.
• pliszka żółtogłowa M. flava lutea - głowa żółta, jedynie potylica oliwkowa, podgardle i pierś żółte.
• pliszka żółtawa M. flava flavissima - zamieszkuje tylko Wyspy Brytyjskie. Wierzch głowy oliwkowożółty, długa i żółta brew powyżej oka, bok głowy i podgardle żółte.
• pliszka białogłowa M. flava leucocephala
• pliszka syberyjska M. flava simillima
• pliszka zielonogłowa M. flava taivana
• pliszka białobroda M. flava melanogrisea.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Najmniejsza z europejskich pliszek, o krępej, wysmukłej sylwetce. Upierzenie podobne do pliszki górskiej, choć odróżnia ją żółte podgardle. U samców wszystkich podgatunków żółty spód ciała, oliwkowy grzbiet i kuper, szarozielone skrzydła z jaśniejszymi pasami i ciemnoszary ogon z białymi brzegami. Dziób i nogi czarne. Długi ogon pośrodku jest czarny o białych brzegach. Głowa i kark popielate, biała brew nad okiem i podgardle, a pod nim biały wąs. Poszczególne podgatunki różnią się upierzeniem głowy i podgardla (opis – powyżej). Samice i młode u wszystkich podgatunków podobne do samców, ale o mniej jaskrawej, przytłumionej, bardziej jednolicie oliwkowożółtej barwie upierzenia, oliwkowozielonej głowie i żółtym brzuchu. Obie płci nie różnią się rozmiarami ciała.
W odniesieniu do innych pliszek ma dość krótki ogon, lata ze specyficzną lekkością - lotem falistym. Jest nieco mniejsza od pliszki siwej i ma krótszy ogon. Ma delikatniejszą budowę ciała niż wróbel i jest od niego mniejsza.

Głos

Często siada na odsłoniętych krzewach lub roślinach zielnych i wydaje uporczywy odgłos wabiący "tsłip". Melodia jest cicha i składa się z kilkakrotnie powtarzanych strof "psiee riee ciech". Śpiewa również w locie.

Zachowanie

Najczęściej widuje się ją na ziemi. Nie boi się wychodzić na zupełnie odsłonione tereny i nie kryje się przed człowiekiem. Pliszki chętnie siadają na wyższych słupkach, badylach, kretowiskach, kamieniach, krzakach i płotach. Mniej kiwa ogonem niż inne pliszki. Przez cały rok jest ptakiem towarzyskim. Skupia się w duże stada w trakcie wędrówek.

Wymiary średnie

długość ciała 

ok. 17 cm

rozpiętość skrzydeł 

ok. 27 cm

Masa ciała

ok. 17 g

Biotop 

Pierwotne siedliska były bardzo różnorodne - od zakrzewionego stepu po trawiastą tundrę. Zasiedla otwarte przestrzenie, umiarkowanie wilgotne łąki typu grądów o krótkiej trawie i pastwiska z pojedynczymi wysokimi roślinami i kępami, depresje, doliny rzek, nieużytki, pola uprawne (głównie rzepaku i roślin okopowych), tereny wydmowe, pola uprawne, skraje bagien oraz stawów i tereny ruderalne na obrzeżach miast. Lokalne populacje są liczniejszy gdy w okolicy prowadzi się wypas zwierząt kopytnych. Noclegowiska pliszek mogą znajdować się w trzcinach, często w towarzystwie pliszek szarych.

Okres lęgowy

Trwa od maja do lipca. Na tereny lęgowe pliszki przylatują w kwietniu, zwykle w małych grupkach. Po pewnym czasie grupy rozpraszają się i poszczególne ptaki łączą się w pary. Zajmują one stosunkowo małe terytoria lęgowe, które zajmują obszar 60 m wokół gniazda. Bronią go czynnie przed innymi pliszkami. Tworzone pary są pary monogamiczne.

Gniazdo

Budowane jest w maju lub czerwcu przez samicę. Znajduje się w dołku na ziemi wśród niezbyt gęstej, dość wysokiej roślinności, dobrze ukryte. Może znajdować się w trawie, na miedzy, w nasypie. Uwite zostaje ze źdźbeł suchych trawy i korzeni z wnętrzem wyłożonym grubą warstwą włosia znalezionego na ziemi lub pierza.

Jaja

Prawdopodobnie dwa lęgi w roku – w maju i czerwcu. W jednym lęgu 4–5 jaj o średnich wymiarach 21x15 mm, białych o lekko szarawym lub biało-żółtym odcieniu i gęsto nakrapianych szarobrązowymi, małymi plamkami.

Wysiadywanie

Wysiadywanie przez samicę trwa 14–16 dni, a pisklęta, gniazdowniki, przebywają w gnieździe przez 11-15 dni. Opuszczają je wcześnie, zanim nauczą się latać. Młode są karmione przez obojga rodziców. Pliszki żółte opuszczają lęgowiska we wrześniu. Nim rozpoczną wędrówkę gromadzą się w duże stada.

Pożywienie

Jaja pliszki żółtej

Osobnik młodociany podgatunku M. f. flava

Odżywia się głównie pokarmem zwierzęcym. Drobne owady (od larw do form imago), chrząszcze i ich larwy (pędraki), muchy, koniki polne oraz pająki, dżdżownice, małe mięczaki.

Owady i inna zdobycz łapana jest w locie, z roślin i na ziemi, jak też na pasącym się bydle (z tego powodu nazywana bywa niekiedy "wolarką"). Silny związek z dużymi zwierzętami kopytnymi można zaobserwować po okresie lęgowym, zwłaszcza późnym latem i jesienią gdy nie trzymają się one swych terytoriów. Gdy krowy, owce lub konie chodzą swobodnie po szerokim pastwisku przez nawet kilka kilometrów pliszki żółte dotrzymują im kroku. Korzystając z okazji chwytają co jakiś czas owady spłoszone przez duże ssaki lub muchy krążące wokół nich aby napić się krwi. Żerowiska znajdują się pośród niskiej roślinności, na odsłoniętym obszarze, pod nogami bydła i koni. Za ofiarą biegnie lub podskakuje, czasem też do niej podfruwa.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Potrafi dobrze przystosować się do zmian poziomu wód gruntowych i intensyfikacji rolnictwa.